• Heimsóknir

    • 119.600 hits
  • mars 2018
    S M F V F F S
     123
    45678910
    11121314151617
    18192021222324
    25262728293031

  • Nýlegar færslur

  • Færslusafn

Brjósklos til batnaðar?

Posted on 11.3.2018 by stefangisla

Ég hef ekkert hlaupið í 7 vikur, nánar tiltekið frá 20. janúar sl. Þann dag varð ég svo slæmur í vinstri mjöðminni og í vinstra lærinu að ég gat með naumindum skrönglast heim af hlaupaæfingu. Verkurinn var að vísu ekki nýr, en þetta var í fyrsta skipti sem hann sló mig verulega út af laginu á hlaupum.

Ég veit ekki alveg hvenær ég kynntist þessum verk fyrst, en það var alla vega ekki seinna en í október 2016. Um miðjan desember 2016 var þetta orðið svo slæmt að ég tók mér frí frá hlaupum í nokkra daga. Síðan þá hefur verkurinn alltaf verið þarna á sveimi en sjaldan verið til mikilla óþæginda nema eftir langar setur í bíl eða í öðrum vondum sætum. Ég er búinn að vera reglulega í sjúkraþjálfun út af þessu meira og minna í rúmt ár, að vísu með löngu hléi þegar endurhæfing brotinnar axlar var sett í hærri forgang. Sjúkraþjálfunin var til bóta, en náði einhvern veginn ekki að rótum vandans, enda ekki ljóst hverjar þær væru.

Þann 20. janúar urðu sem sagt þáttaskil, því að þá gat ég ekki leitt þetta hjá mér lengur. Og 20. febrúar urðu önnur þáttaskil. Þá hafði segulómun leitt í ljós að ég var með brjósklos á milli hryggjarliða L5 og S1, þ.e.a.s. alveg neðst í hryggnum á mörkum neðsta lendarliðs og spjaldhryggs. Þar með var ég kominn með nýtt verkefni fyrir næstu vikur.

Hvers vegna?
Mannslíkaminn er flókið tæki og því er varhugavert að fullyrða eitthvað um orsakatengsl. Reyndar er ekki einu sinni hægt að fullyrða að verkurinn sem sló mig út af laginu 20. janúar stafi beinlínis af þessu brjósklosi en ekki einhverju öðru. En líkurnar eru verulegar og því lít ég svo á að brjósklosið sé sökudólgurinn, alla vega á meðan ekkert annað kemur í ljós. Og orsökin liggur að öllum líkindum ekki í hlaupum, heldur í löngum setum í misgóðum sætum, krydduðum með röngum stellingum og ónógum vöðvastyrk. Þegar maður hleypur verður hryggurinn fyrir höggum í hverju skrefi. Þegar allt er með felldu styrkja þessi högg bæði bein, brjósk og vöðva, en þegar skaðinn er skeður geta þau gert illt verra.

Hvað gerði ég vitlaust?
Eins og ráða má af textanum hér að framan tel ég mig hafa gert þau mistök að sitja of mikið og í röngum stellingum. Og ég hef heldur ekki verið nógu duglegur í styrktaræfingum gegnum árin. Mér finnst einfaldlega skemmtilegra að hlaupa. Skemmtilegast finnst mér að hlaupa langt og í vetur voru löngu hlaupin fyrirferðamikil. Ég var reyndar frekar duglegur í ræktinni líka, en því til viðbótar hefði ég betur lagt meiri áherslu á styttri og hraðari hlaup. Það sem ég gerði í vetur skipti þó kannski ekki öllu máli. Í fyrravetur sat ég t.d. löngum við á kvöldin í vondum stól í lokahnykk Fjallvegahlaupabókarinnar. Það var líklega dropinn sem fyllti mælinn, þó að ég hafi svo sem þraukað lengi eftir það.

Hvað er til ráða?
Af myndum má ráða að brjósklosið mitt sé vægt, enda finn ég svo sem ekkert fyrir því dags daglega, nema þá helst eftir langar setur og í miklu hnjaski. Svona brjósklos á að geta lagast af sjálfu sér, en maður þarf auðvitað að hafa fyrir því eins og flestu öðru í lífinu. Annars væri ekkert gaman.

Það sem ég geri í málinu er aðallega fernt:

  1. Bakpúðinn minn á eldhússtólnum heima hjá sér.

    Sjúkraþjálfun
    Ég er svo heppinn að hjá Sjúkraþjálfun Halldóru í Borgarnesi starfa bestu sjúkraþjálfarar í heimi. Halldóra hefur sinnt mér ótrúlega vel í öllum mínum stoðkerfisraunum síðustu ár. Hún er sjálf keppnis-manneskja og veit hvernig hugur og líkami svoleiðis fólks vinna saman. Og nú, þegar rót vandans virðist fundin, verður meðferðin enn hnitmiðaðri en ella.

  2. Bakpúði
    Ég fer ekki lengur einn í bíl eða einn á fundi. Bakpúðinn minn er alltaf með. Þetta er lítill púði sem Þorkell sonur minn gaf mér í jólagjöf til að hafa við bakið. Þorkell er gleggri á líkamsstöður fólks en aðrir sem ég þekki og var fyrir löngu búinn að taka eftir því að sveigjan í bakinu á mér er ekki alveg eins og best verður á kosið. Bakpúðinn hjálpar til við að halda þessu öllu í réttri stöðu.
  3. Styrktaræfingar
    Ég hef aldrei á ævinni verið duglegri í styrktaræfingum en síðustu vikur. Mæti í ræktina þrisvar til fimm sinnum í viku og geri mitt besta til að byggja upp þá vöðva sem líklegastir eru til að verða mér að liði. Styrktaræfingar eru algjörlega ómissandi hluti af þjálfun hlaupara, ekki síst hlaupara á mínum aldri þar sem uppbygging og viðgerðir eru farnar að ganga hægar en áður.

  4. Nýjasta hlaupagræjan!

    Flothlaup
    Síðustu vikur hefur oft sést til mín í sundlauginni í Borgarnesi, hlaupandi í djúpu lauginni með þar til gert flotbelti. Svona hlaup, hversu skemmtileg sem þau annars eru, hjálpa manni að viðhalda hlaupaforminu að einhverju leyti, án þess að hryggurinn þurfi að standa í einhverju stappi.

Ég gæti svo sem nefnt fimmta atriðið líka, en það er að sitja sem minnst og aldrei lengi í einu. Reyndar hef ég staðið við skrifborðið mitt í vinnunni alla daga í meira en ár. Það er til bóta, enda er miklu minni þrýstingur á hryggjarliðunum þegar maður stendur en þegar maður situr. En þetta dugar engan veginn eitt og sér. Málið snýst nefnilega ekki bara um að sitja eða standa, heldur um að vera ekki of lengi í einu í sömu stellingu. Kyrrseta er óvinur líkamans og kyrrstaða er það líka.

Hlaupamarkmið ársins
Í upphafi þessa árs setti ég mér fimm hlaupamarkmið, rétt eins og ég er alltaf vanur að gera þegar nýtt ár heilsar. Eins og lesa má um í þar til gerðum pistli eru markmiðin þessi:

  • 90 km ofurhlaup í Svíþjóð
  • Þrjú maraþon
  • A.m.k. 5 fjallvegahlaup
  • A.m.k. 28 styrktaræfingar frá áramótum til aprílloka
  • Gleðin með í för í öllum hlaupum

Í dag eru þessi markmið í fríi. En þau eru ekki úr sögunni. Ultravasan-90 í Svíþjóð er stærsta einstaka markmiðið, en það hlaup verður ekki fyrr en 18. ágúst nk. Tíminn verður að leiða í ljós hvernig mér gengur að undirbúa það, en ég hef enga ástæðu til að halda annað en það muni allt saman hafast með þolinmæði og skynsamlegri hegðun. Þetta tekur bara sinn tíma, hver sem „sinn tími“ er. Hins vegar er afar ólíklegt að ég hlaupi þrjú maraþon á árinu. Úr því sem komið er verður sjálfsagt komið vel fram á sumar þegar ég verð kominn í stand fyrir svoleiðis – og maraþonhlaup þurfa sitt pláss í dagskránni.

Fjallvegahlaupin eru í bið og ég er reyndar ekkert farinn að skipuleggja þau. Fyrst langar mig að sjá fyrir endann á því ferli sem ég er í þessa dagana.

Styrktaræfingamarkmiðið er innan seilingar, því að þegar þetta er skrifað er ég búinn með 27 slíkar frá áramótum. Markmiðinu um gleðina verður svo líklega auðveldast að ná af þeim öllum. Síðustu vikur hafa minnt mig á að það er ekkert sjálfsagt að geta hlaupið og þess vegna held ég að þegar ég get það á nýjan leik verði gleðin enn nær en áður.

Lokaorð
Hlaupin hafa verið mjög stór hluti af lífi mínu síðustu 11 ár, já og reyndar síðustu 50 ár ef allt er talið. Þess vegna viðurkenni ég að mér finnst mikið vanta þegar ég get ekki hlaupið. En þetta er engin stórhríð. Bara él. Ég er heldur ekkert heltekinn af verkjum eins og títt er með þá sem eru að kljást við brjósklos. Þetta er vægt tilfelli og ég finn t.d. aldrei fyrir neinu í liggjandi stöðu, sem þýðir m.a. að ég sef vel. Ég hef enga ástæðu til að vera bitur, en ég hef ríka ástæðu til að vera þakklátur. Þessar vikur eru lærdómsríkar og gefa mér tækifæri til að skerpa á aðalatriðunum. Kannski bæti ég sjötta hlaupamarkmiði ársins við hin fimm, nefnilega að þetta verði brjósklos til batnaðar.

Filed under: Hlaup | Tagged: , , , , | 1 Comment »

Nýtt sumar með nýjum köngulóm

Posted on 9.3.2018 by stefangisla

Bráðum vorar og þá fara köngulærnar á kreik. Í tilefni af því og í tilefni af umræðum á samfélagsmiðlum um ágæti eða ómöguleika köngulóa birtist hér svolítill pistill sem ég flutti í Samfélaginu á Rás 1 22. júní í fyrra.

Köngulær
(Pistill fyrir Samfélagið á RÚV 22. júní 2017)

Á vorin og eitthvað fram eftir sumri er annatími hjá þeim sem hafa atvinnu af því að eitra fyrir óæskilegum dýrum og illgresi í og við híbýli manna. Þetta endurspeglast meðal annars í auglýsingum í útvarpi og blöðum, svo og í umræðu á samfélagsmiðlum þar sem fólk spyr hvert annað hvernig best sé að losna við tilteknar lífverur sem gera því lífið leitt.

Einn hópur lífvera sem gerir fólki stundum lífið leitt eru köngulær. Þær eiga það til að spinna vefi á ólíklegustu stöðum, svo sem utan á húsum. Og þegar vefirnir eru tilbúnir, bíða köngulærnar hinar rólegustu eftir því að einhver skorkvikindi festi sig í þeim. Þá er matartími, eða kannski oftar uppskerutími eða sláturtíð, þar sem matnum er pakkað inn til síðari nota.

Í upphafi þessa pistils var minnst á óæskileg dýr. Mörgum finnast köngulær eiga heima í þeim flokki og í samræmi við það heyrast annað slagið auglýsingar þar sem fólki er boðin þjónusta þeirra sem sérhæfa sig í að eitra fyrir köngulóm.

Þegar allt kemur til alls eru íslenskar köngulær sárameinlaus kvikindi, nema ef maður er skordýr. Þær gera mönnum sem sagt ekkert mein. Hins vegar er alveg eðlilegt að það fari í taugarnar á einhverjum að vera með köngulóarvef í andlitinu eða hárinu eftir stutta gönguferð í garðinum eða eftir að hengja út þvottinn. Og svo er líka til fólk sem er haldið bráðri köngulóafælni, og getur ekkert að því gert.

Rétt eins og aðrar lífverur, að manninum kannski undanskildum, eru köngulær markaðsdrifin fyrirbæri, í þeim skilningi að þær hasla sér völl þar sem einhverja fæðu er að hafa – og annars staðar ekki. Ástæða þess að köngulær gera sig sérstaklega heimakomnar á tilteknum svæðum eða við tiltekin hús er því einfaldlega sú að þar hafa þær nóg að bíta og brenna. Þar er sem sagt nóg af einhverjum skorkvikindum sem álpast í netin þeirra. Takist manni það ætlunarverk að útrýma köngulóm í nánasta umhverfi sínu er því líklegt að öll hin dýrin, sem áður voru fæða fyrir köngulær, fjölgi sér sem aldrei fyrr og búi til nýtt vandamál fyrir húseigandann sem vill kannski helst vera eina lífveran á lóðinni sinni. Kannski er þá næsta skref að eitra líka fyrir þessum fyrrverandi köngulóarkræsingum, þ.e.a.s. ef þær drápust ekki af upphaflega köngulóareitrinu.

Þegar búið er að drepa köngulærnar og matinn þeirra líka, hvort sem það var gert í einni eða fleiri eiturherferðum, gætu ný vandamál skotið upp kollinum. Köngulær hafa nefnilega ekki það eina hlutverk í lífinu að éta skordýr og skordýr hafa heldur ekki það eina hlutverk í lífinu að vera matur fyrir köngulær. Hvorki ég né nokkur annar hefur fullkomna yfirsýn yfir öll þessi hlutverk, en alla vega má geta sér þess til að sum skordýrin nærist á lirfum annarra skordýra og séu matur fyrir t.d. fugla. Séu þessi skordýr fjarlægð verður hátíð hjá lirfunum sem verða þá enn afkastameiri en fyrr við að éta laufblöðin sem þær mega alls ekki éta. Og fuglarnir, sem annars hefðu étið lirfurnar, eru kannski ekki til staðar vegna þess að uppáhaldsskordýrin þeirra dóu í köngulóarherferðinni eða í næstu herferð þar á eftir og neyddust því til að leita annað, eða þá að þeir veiktust eða drápust þegar þeir átu aðeins of mikið af eitruðum skordýrum í morgunmat.

Þó að maðurinn hafi einu sinni ákveðið að hann væri herra jarðarinnar er ekki víst að hann sleppi óskaddaður úr baráttu sinni við lífverur sem hann telur óæskilegar. Köngulóaeitur, skordýraeitur og lirfueitur nútímans eru kannski ekkert baneitruð fyrir menn, svona við fyrstu kynni og í litlum skömmtum, en mannsævin er löng og ef eitthvað af efnum úr eitrinu kemst inn í líkamann og nær að safnast þar upp við hliðina á öllum hinum efnunum sem þessi sami maður fékk úr innilofti, snyrtivörum, unnum matvælum, málningu, niðursuðudósum, tóbaksreyk, barnaleikföngum, regnstökkum, lyfjum, svifryki, sólarvörn, bensínbrælu eða einhverju enn öðru, er aldrei að vita nema það komi niður á lífslíkum og lífsgæðum síðar á ævinni. Þá getur viðkomandi sem sagt orðið fyrir barðinu á kokteiláhrifum, þar sem samanlögð skaðleg áhrif margra óskaðlegra skammta af mörgum mismunandi efnum verða meiri en góðu hófi gegnir. Og þegar börn eiga í hlut lítur málið enn verr út. Eituráhrif sem maður verður fyrir í móðurkviði eða í æsku eru nefnilega líklegri til að valda skaða á meðan líffærin eru enn að þroskast, þar með talinn heilinn sem þarf að endast manni allt lífið og leysa ólíklegustu viðfangsefni fljótt og vel. Og það eru jú einmitt börnin sem eru líklegri en þeir fullorðnu til að vera á ferðinni utandyra í sama umhverfi og köngulærnar og allar hinar óæskilegu lífverurnar sem þar kunna að vera á sveimi.

Þessi pistill fjallar ekki um köngulær. Hann fjallar um þá skammsýni eða það óhóflega sjálfsálit mannsins sem endurspeglast í trúnni á að hægt sé að taka einstaka hluta vistkerfisins úr umferð án þess að það hafi áhrif á aðra hluta kerfisins. Vissulega vill maður hafa hreint í kringum sig og helst vill maður vera hreinn sjálfur. Í þeirri ósk felst þó ákveðin þversögn þegar haft er í huga að í líkama venjulegs manns eru líklega um 30% fleiri bakteríufrumur en líkamsfrumur. Við erum sem sagt í ævilangri sambúð við alls konar lífverur, hvort sem okkur líkar það betur eða verr, eða hvort sem við teljum einhverjar þeirra æskilegar eða óæskilegar. Við vitum vissulega ýmislegt um þessa sambúð og um samspil lífvera almennt, en enn sem komið er nær þessi vitneskja þó mun skemmra en okkur hættir til að gera ráð fyrir. Við vitum sem sagt til þess að gera sáralítið hvaða áhrif það hefur á heildina að fjarlægja eina lífveru úr kerfinu, já eða bæta einni lífveru við. „Maðurinn óf [nefnilega] ekki vef lífsins. Hann er bara hluti af þessum vef“, eins og ónefndur Indíánahöfðingi orðaði það einhvern tímann. „Og það sem gerir vefnum, það gerir hann sjálfum sér“.

Filed under: Uncategorized | Leave a comment »