Síðastliðinn laugardag (28. júlí 2012) hljóp ég Snjáfjallahringinn með 5 góðum hlaupafélögum. Þetta voru rétt um 60 km og við vorum rúma 13 tíma í ferðinni. Allt gekk þetta eins vel og hægt er að hugsa sér. Þetta verður góður dagur í minningunni, lengi!
Aðdragandinn
Á Snjáfjallahringnum eru þrír fjallvegir, sem ég ákvað að hafa með í fjallvegahlaupaverkefninu mínu. Reyndar vissi ég ekkert um þessa fjallvegi fyrir 5 árum þegar ég byrjaði að skipuleggja fjallvegahlaupin. Kveikjan að því að ég setti einmitt þessar leiðir á listann var lestur bókarinnar Harmur englanna eftir Jón Kalman Stefánsson, sem kom út fyrir jólin 2009. Þar er sagt frá ferð stráksins með Jens pósti norður yfir Ísafjarðardjúp, yfir Snæfjallaheiði til Grunnavíkur og áfram inn Staðarheiði. Reyndar varð póstferðin lengri og endaði eiginlega á Hesteyri, en það er önnur saga. Að vísu heita heiðarnar eitthvað annað í sögu Jóns Kalmans, en eftir að hafa lesið þessa bók og hinar bækurnar tvær í sama þríleik, fannst mér ég þekkja þessar heiðar, hvað sem þær heita, og hafa jafnvel verið þar á göngu með hest í þrálátu norðanáhlaupi á löngu liðnu vori. Þess vegna vissi ég, strax að lestri loknum, að þessar heiðar þyrfti ég að hlaupa.
Undirbúningurinn
Eins og fyrr segir er Snjáfjallahringurinn rétt um 60 km og liggur um þrjá fjallvegi. Maður stendur ekkert upp úr sófanum og hleypur svoleiðis hring án sæmilegs undirbúnings. Ég var enda staðráðinn í að undirbúa mig vel líkamlega með miklum hlaupum, þó að auðvitað væri ég svo sem búinn að byggja upp ágætan grunn á þeim allmörgu mánuðum og árum sem ég hef kynnst hlaupaskónum mínum meira en sófanum.
En sumt fer öðruvísi en ætlað er. Tognun í maí kom að mestu í veg fyrir hlaupaæfingar sumarsins, þannig að í stað þess að Snjáfjallahringurinn yrði uppskeruhátíð eftir vel heppnaðar æfingar, varð hann prófsteinn á hvort heilsan væri komin í þokkalegt lag. Svoleiðis prófsteinar mega sem best vera minni en þessi, en ég var samt nokkuð viss um að ég hefði þrek í verkefnið. Ekki vill maður heltast úr lestinni á miðri leið og vera upp á aðra kominn með að komast til byggða.
Líkamlegur undirbúningur dugar skammt einn og sér. Til þess að hlaupa Snjáfjallahringinn þarf líka að huga að andlegum og sagnfræðilegum undirbúningi. Andlegi undirbúningurinn er eitthvað sem síast inn með árunum, því að reynslan kennir að maður getur flest það sem maður ætlar sér. Svo þarf að hugsa dálítið um vegalengdina. Ég hafði t.d. aldrei áður farið lengra en 55 km á einum degi, og það á mun auðveldara undirlagi, nefnilega á Laugaveginum. Því þurfti hugurinn að glíma við vitneskjuna um að framundan væri eitthvað stærra en það sem ég hafði gert áður. Á öxlum flestra búa hræðslupúkar sem hvísla því í eyru að allt sé ömögulegt sem ekki hefur verið gert áður. Þeir hafa rangt fyrir sér, en til þess að vita það þarf vissan þroska.
Sagnfræðilegi undirbúningurinn þarf ekki að vera óskaplega sagnfræðilegur, en það er samt skemmtilegra að vera búinn að kynna sér leiðina sem maður ætlar að hlaupa, leggja nokkur örnefni á minnið og setja sig örlítið inn í söguna sem býr í tóftarbrotum og snarbröttum hlíðum. Sagan skiptir máli, og það auðgar líf manns að reyna að skilja viðfangsefni genginna kynslóða og finna hvernig gleði þeirra og sorgir hafa mótað mann sjálfan. Allt þetta bætir samúð, aðdáun og þakklæti við allar hinar tilfinningarnar sem maður upplifir á leiðinni.
Ferðin vestur
Daginn fyrir hlaupið ókum við hjónin vestur á Snæfjallaströnd með hjólhýsið sem löngum hefur fylgt okkur á hlaupaferðum síðustu 5 sumur. Á leiðinni höfðum við viðkomu á Hólmavík, þar sem ræturnar liggja. Um kvöldið var svo hjólhýsinu lagt á tjaldstæðinu við Dalbæ, og þangað komu líka hjónin Sævar og Bryndís, að ógleymdri Fríðu, sem hefur verið öðrum ötulli við að veita mér félagsskap í fjallvegahlaupum. Kvöldið var kyrrlátt ef frá er talinn brekkusöngur þeirra sem tóku þátt í fjölskylduhátíð í Dalbæ þessa sömu helgi.
Lagt af stað
Laugardagsmorgunninn rann upp bjartur og fagur. Veðurguðirnir gengu í lið með okkur og buðu upp á suðvestan golu, bjartviðri og 10-15 stiga hita. Betra gat það ekki verið. Við vorum komin á stjá upp úr kl. 7 um morguninn og nokkru síðar birtust síðustu hlaupararnir, Strandamennirnir Birkir og Rósmundur. Þá var okkur ekkert að vanbúnaði. Klukkan 9 var sest upp í tiltæka bíla og ekinn tæplega kílómetra langur spölur frá Dalbæ út að vegamótunum við Dalsá. Þaðan var hlaupið af stað kl. 9:09.

Hópurinn ferðbúinn við Dalsá. F.v.: Birkir Þór Stefánsson, Rósmundur Númason, Stefán Gíslason, Bryndís Óladóttir, Sævar Skaptason og Arnfríður Kjartansdóttir. (Ljósmynd: Björk Jóhannsdóttir, hjálparhella nr. 1).
Snæfjallaströndin
Snæfjallaströndin var sannarlega falleg þennan dag. Okkur sóttist ágætlega ferðin út fyrir Tirðilmýri og að Hávarðsstöðum þar sem Hávarður Ísfirðingur bjó til forna og átti svo margt fé að þegar það rann í sporaslóð upp hlíðina ofan við bæinn bar fyrstu kind við himinn þegar sú síðasta var við túngarðinn. Reyndar sáum við aldrei Hávarðsstaði, heldur bara tún Engilberts og Öddu, sem bjuggu á Tirðilmýri fram til ársins 1987.
Bílfær vegarslóði liggur út fyrir Tirðilmýri, en þegar honum sleppir liggur leiðin niður í fjöruna og við tekur misgóð gata sem hefur mótast í áranna og aldanna rás undan fótum kinda, hesta og manna. Nú er ströndin öll löngu komin í eyði og fáir á ferli nema fáeinir göngumenn og hestaferðalangar. Enga slíka hittum við þó þennan dag.
Eftirminnilegasta kennileitið á ströndinni er Möngufoss í Innraskarðsá. Hann fellur niður af hömrum ofan við eyðibýlið Hlíðarhús og er sagður býsna líkur Öxarárfossi, nema miklu hærri og tilkomumeiri. Þetta get ég staðfest eftir ferðalag laugardagsins.
Ég hafði frétt að Innraskarðsá væri bæði vatnsmikil og straumþung. Það var rétt. Hins vegar hafði ég ekki frétt að á henni væri þessi fyrirtaks göngubrú. Það var kærkomin uppgötvun, því að þó maður sé sjaldnast alveg þurr á fótunum í fjallvegahlaupum, þá eru straumþungar ár ekki ofarlega á óskalistanum.
Örnefnið Innraskarð gefur vísbendingu um að líka sé til eitthvað sem heitir Ytraskarð. Sú er líka raunin, og þar er sömuleiðis búið að koma fyrir göngubrú. Utan við Ytraskarðsá stóð bærinn Skarð, sem fór í eyði 1938 og tók síðan af í snjóflóði 1944 eða þar um bil. Þarna voru líka fleiri bæir fram yfir aldamótin 1900.
Við komum að Ytraskarðsá kl. 10:53 og vorum þá búin að vera nákvæmlega 1 klukkustund og 44 mínútur að skokka þennan spotta frá Unaðsdal. Spottinn reyndist vera 10,82 km, sem þýddi að meðalhraðinn okkar hafði verið 6,24 km/klst. Það var talsvert hægara en ég hafði reiknað með, enda leiðin seinfarnari en ætla mátti. Eins höfðum við gefið okkur góðan tíma til að skoða okkur um, rifja upp sögur og narta í nesti. Ég hafði ætlað 11 tíma í ferðalagið allt, en þóttist nú sjá að tímarnir yrðu varla færri en 12. En það skipti svo sem engu máli. Við vorum ekki í keppni við tímann, heldur var markmiðið að njóta dagsins og koma heil heim.
Rétt utan við Ytraskarð gengur dálítill vogur inn í ströndina, sem Skarðsbót nefnist. Þar sáum við leifar af báti, sem greinilega hafði lent þarna í úreldingu fyrir allmörgum áratugum. Mér datt strax í hug að þetta væri báturinn sem strákurinn og Jens fengu lánaðan og réru á yfir djúpið. Reyndar held ég að þeir hljóti að hafa tekið land utar – og svo var báturinn þeirra örugglega ekki svona stór. Og þó? Gæti þetta ekki alveg verið? Ég veit alla vega ekki til að þeir hafi skilað bátnum. Hvar liggja annars mörkin á milli sagnar og veruleika?
Segir nú fátt af ferðum okkar fyrr en við komum að Sandeyri. Gatan þangað var víða ógreinileg, og ýmist fórum við um mýrar eða sjávarkamb. En þarna er engin villuhætta, því að á þessu landi er ekkert nema misbreið strönd undir bröttum grænum brekkum. Á Sandeyri var löngum stórbýli, enda útræði og jafnvel vísir að spænskri hvalveiðistöð fyrr á öldum. Nú er þar fátt að sjá nema reisulegt tveggja hæða íbúðarhús úr steini, sem byggt var árið 1908 og er nú nýtt sem slysavarnarskýli. Innandyra bar margt athyglisvert fyrir augu, bæði gamla muni og Alþingistíðindi frá 1933. En þeir sem nýta húsið mættu ganga betur um.

Þegar horft er á þessa mynd er auðvelt að ímynda sér Sævar og Bryndísi sem húsráðendur á Sandeyri. En óreiðan innan dyra sýnir svo ekki verður um villst að svo er ekki.
Við yfirgáfum Sandeyri kl. 11.53. Þarna voru 15,44 km og 2:44 klst. að baki og búið að leggja allar tímaáætlanir til hliðar. Um það bil kílómetra utar er Berjadalsá þar sem Sumarliði póstur bjó dag þann í desember 1920 sem hann lagði upp í síðustu ferð sína yfir Snæfjallaheiði. Á bökkum árinnar stóðu líka nokkur fleiri tómthúsbýli og þaðan stunduðu vermenn útróðra, m.a. vermenn úr Strandasýslu. Nú er lítið sýnilegt af mannvirkjum, ef frá er talið gönguleiðaskilti sem minnir á að hér byrjar Snæfjallaheiðin.
Snæfjallaheiðin
Snæfjallaheiðin var fyrsti fjallvegur dagsins. Reyndar skilgreini ég ströndina og heiðina sem eitt og sama viðfangsefnið í fjallvegahlaupaverkefninu mínu, því að maður kemst ekki auðveldlega á tveimur jafnfljótum yfir heiðina án þess að skokka ströndina fyrst.
Áður en ég byrjaði að fikra mig upp bratta götuna upp á heiðina, tók ég upp símann og hringdi í Grunnavík. Þar hafði ég pantað mat fyrir hópinn og fannst rétt að tilkynna um þá seinkun sem orðin var á ferðalaginu. Einhvern veginn hefði mér fundist rétt að grípa þarna til Kristjaníusímans úr æsku minni og hringja svo sem tvær stuttar og tvær langar, eða hver sem hringingin í Sútarabúðum í Grunnavík annars var. En sumt breytist þó að tíminn standi svolítið eins og kyrr. Þarna var til dæmis rífandi GSM-samband, enda Ísafjarðarkaupstaður næstum í seilingarfjarlægð handan við Djúpið.
Leiðin upp á Snæfjallaheiði er auðrötuð í svona góðu sumarveðri, enda gatan greinileg og vel vörðuð. Þegar mestu brekkurnar eru að baki liggur leiðin alllangan spöl eftir Reiðhjalla, sem sýnist fljótt á litið tiltölulega flatur. Samt er þetta allt á fótinn. Sums staðar voru dý og annars staðar skaflar. Burknar uxu í hlíðum.
Við gættum þess auðvitað að fara ekki of nærri brúnum Súrnadals, sem gengur þarna inn í heiðina vestantil. Þar niður er sagt að 19 manns hafi hrapað til bana, og að þau álög hvíli á að þeir skuli verða 20. Kannski fyllti Sumarliði póstur kvótann, en líklegra er að hann teljist ekki með, því að hann hrapaði fram af Vébjarnarnúpi langt fyrir vestan Súrnadal.
Ofan við Súrnadal var nokkur gróður, en eftir það tók grjótauðnin við. Toppurinn á heiðinni er nefnilega í hrjóstrugra lagi. Kannski fórum við líka aðeins of innarlega yfir hæstu bunguna. Líklega er ytri leiðin síður stórskorin, en báðar eru varðaðar. Leiðin sem við völdum hafði þó það sér til ágætis að þar voru víða þunnar hellur sem ómuðu eins og besti sílófónn þegar gengið var um þær.

Birkir og Rósmundur bregða á leik í götunni niður af Snæfjallaheiðinni. Grunnavík blasir við og Maríuhornið ber hæst. Fjær sést norður yfir Jökulfirði.
Allt í einu sáum við norður af heiðinni og Grunnavík blasti við til norðausturs, okkur til óblandinnar ánægju. Um þetta leyti höfðum við verið á ferðinni í tæpa 5 tíma og hugsunin um kjötsúpuna í Grunnavík var farin að gerast áleitin. Líklega hittum við ekki alveg rétt á niðurgönguna, en það skipti svo sem engu máli. Fljótlega vorum við komin á hlaðna grjótgötu og fyrr en varði vorum við sest að gnægtaborði staðarhaldaranna í Sútarabúðum, Friðriks og Sigurrósar. Ferðalagið frá Unaðsdal hafði tekið 5 tíma og 38 mínútur og mælirinn sýndi 29,31 km.
Staðarheiðin
Eftir rúmlega klukkustundar viðdvöl í Grunnavík og góðan skammt af kjötsúpu, kaffi, súkkulaði og hlýlegum móttökum var lagt upp í næsta áfanga, nánar tiltekið inn Staðarheiði og Sveit að Dynjanda í Leirufirði. Þessi leið er auðveld yfirferðar, lítil hækkun og gamall innansveitarvegur næstum alla leið, þokkalega fær á góðum dráttarvélum og breyttum jeppum. Við mættum þó engum slíkum farartækjum, enda ekki margt um manninn í Grunnavíkurhreppi hinum forna síðan 6 síðustu fjölskyldurnar pökkuðu saman og yfirgáfu sveitina sína fyrir fullt og allt haustið 1962.
Leiðin frá Grunnavík liggur um hlaðið á prestsetrinu að Stað þar sem séra Jónmundur var lengi að ganga frá bréfum, og áfram inn dalinn upp á Staðarheiðina. Hún er fjær himinblámanum og þar fara menn „ekki eins nálægt nóttinni“ og á Snæfjallaheiðinni, svo gripið sé niður í texta Jóns Kalmans. Austur af heiðinni liggur leiðin niður Tíðagötur niður á Höfðaströnd, niður í sveitina sem jafnan var kölluð Sveitin. Þar voru 4 bæir, en sá fyrsti er ekki í þessari alfaraleið. Næstur er Höfðaströnd, þá Höfði og loks Dynjandi, sem síðar er nefndur. Á öllum þessum bæjum hafa eigendurnir byggt upp bæjarhúsin, og fljótt á litið er þeim öllum vel við haldið.
Við bæinn Höfðaströnd hittum við tvo hunda, sem var ekki sérlega um okkur gefið. Ekki sást til mannaferða. Kannski var þarna kominn draugurinn Mópeys í hundsgervi, en sem betur fer áttaði ég mig ekki á þessari tengingu fyrr en seinna. Innar á ströndinni óðum við Deildará, sem var mesta óbrúaða vatnsfalli á leiðinni.
Það var orðið áliðið dags þegar við komum að Flæðareyri, þar sem Ungmennafélagið Glaður reisti glæsilegt samkomuhús á 4. áratug 20. aldar. Þarna voru síðan haldnir dansleikir og kom fólk gangandi norður yfir Dalsheiði til að taka þátt í þeim skemmtunum. Eftir á að hyggja er auðvelt að hugsa sér slíka gönguferð á dansleik á Flæðareyri, en erfitt að hugsa sér gönguferðina til baka að dansleik loknum.
Allt þetta einstaka svæði sem við fórum um þennan dag var nýtt fyrir okkur, með þeirri undantekningu að Rósmundur hafði brugðið sér á ball á Flæðareyri á sínum yngri árum. Þar er reyndar enn hægt að taka sporið, því að húsið er í toppstandi og þar er haldin samkoma á hverju sumri.
Frá Flæðareyri er stutt að eyðibýlinu Dynjanda í Leirufirði, þar sem öðrum áfanga þessa ferðalags lauk kl. 18:33 þennan fallega laugardag. Að baki voru 45,5 kílómetrar og sjálfsagt einir 15 eftir að upphafsreit í Unaðsdal.
Þó að Dynjandi hafi verið í eyði síðan 1952, er síður en svo eyðilegt að koma þangað. Þarna hefur gamla húsið verið endurbyggt af miklum myndarskap og snyrtimennsku, og ekki spilltu móttökurnar fyrir. Á hlaðinu hittum við nefnilega hjónin Kristján og Lydíu og dætur þeirra tvær, og fyrr en varði stóðum við í skjóli á veröndinni og drukkum heitt kakó. Þetta var óvænt og ákaflega ánægjuleg viðbót við viðburði dagsins.

Dynjandi við Leirufjörð. Þar var gott að koma – og móttökur Kristjáns, Lydíu og dætra engu síður glæsilegar en húsið.

Himinlifandi og allsendis óþreyttir hlauparar á hlaðinu á Dynjanda, búin að hlaupa 45,5 km og drekka kakó. (Ljósmynd: Lydía Ósk).
Dalsheiðin
Eftir hálftíma viðdvöl í þessu góða yfirlæti á Dynjanda var lagt upp í síðasta áfangann. Hann reyndist drjúgur eins og títt er um slíka. Yfir Dalsheiði liggur hvorki innansveitarvegur né fjárgata, og fátt sem bendir til að menn hafi yfirleitt átt erindi þarna yfir. Þó tala gamlir símastaurar sínu máli og hjálpa ókunnugum við að rata. Reyndar er ekki ráðlegt að fylgja staurunum nákvæmlega, og líklega gildir það sama um vörður sem þarna er víða að finna nokkru austan við símastaurana. Við hölluðum okkur frekar að vörðunum, en seinna um kvöldið sagði sveitarhöfðinginn Engilbert á Tirðilmýri mér að betra væri að fara vestan við staurana. Þar hefði línan upphaflega átt að vera, enda væri undirlagið þar miklu skárra. Einhverjum snillingi hefði svo dottið í hug að færa staurana austar þar sem undirlag er miklu grýttara. Þurftu menn að leggja á sig mikið erfiði og hættu til að færa staurana yfir á þessa nýju leið.
Bratt er upp á Dalsheiðina að norðanverðu, enda fer leiðin í um 500 m hæð á fyrstu 5 kílómetrunum. Inn á milli eru miklu brattari brekkur, en sem betur fer lágu skaflar í þeim flestum. Skaflar eru mýkri undir fæti en grjót og því ágæt tilbreyting í svona landslagi.
Áður en lagt var af stað hafði ég skráð GPS-punkt af gönguleiðakorti inn í hlaupaúrið mitt. Punktinn fann ég, en í nágrenni hans var fátt sem minnti á gönguleiðir, aðeins stórgrýtisurð í allar áttir, svo stórgrýtt reyndar að ég hef varla nokkurs staðar átt leið um í verra göngufæri. Þarna þurfti virkilega að kunna fótum sínum forráð, en í lautum lágu víða skaflar sem léttu okkur sporin.

Skaflar henta betur til hlaupa en stórgrýtisurðir. Hér var líka farið að halla undan fæti og ástæða til að fagna því.

Bryndís og Sævar voru líklega allsátt við að sjá fyrir endann á Dalsheiðinni, enda kílómetratala dagsins farin að nálgast 60.
Ég viðurkenni að það var talsverður léttir þegar halla tók suðuraf heiðinni og félagsheimilið Dalbær kom í ljós niðri á ströndinni í fjarska. Þegar þarna var komið sögu höfðum við Birkir sagt skilið við ferðafélagana í bili, enda báðir léttir á fæti niður í móti. Gættum þess þó að alltaf sæist á milli hópa, því að engan vill maður skilja eftir á svona heiði. Líklega vorum við enn of austarlega á niðurleiðinni. Alla vega þurftum við að vaða eina helkalda á, líklega Þverá sem rennur í Dalsá. Fljótt á litið ætti gönguleiðin að liggja vestan við upptök hennar. Sævar og Bryndís komu næst á eftir okkur og völdu að fara yfir ána á snjóbrú í stað þess að vaða. Það þorði ég ekki.
Ekki tókst mér að fylgja Birki bónda eftir á hraðferðinni niður hlíðina, en klukkan 22:23 um kvöldið stóðum við báðir á vegamótunum við Dalsá, þaðan sem við höfðum lagt af stað kl. 9:09 um morguninn. Að baki voru samtals 59,8 km og 13 klukkustundir og 14 mínútur að öllum hvíldartímum meðtöldum. Hlaup dagsins endaði með léttu skokki að tjaldsvæðinu við Dalbæ og þar með var ferðalag dagsins orðið nákvæmlega 60,7 km, lengsta dagleið sem nokkurt okkar hafði farið, að Fríðu undanskilinni. Hún hafði unnið sér rétt til félagsaðildar í hundraðkílómetrafélaginu eftir ofurhlaup í Ölpunum árið 2011.
Ferðalok
Innan skamms var hópurinn sameinaður á tjaldsvæðinu við Dalbæ. Þar beið Björk mín eins og svo oft áður með ómótstæðilegar veitingar. Að þessu sinni hafði hún útbúið gúllassúpu að ungverskri fyrirmynd fyrir allan hópinn. Þessi hressing var vel þegin, enda munaður að fá svo góðan viðurgjörning eftir langa dagleið. Segir nú ekki meira af ferðum okkar, nema hvað Birkir og Rósmundur óku til síns heima seinna um kvöldið og við hin gengum til náða í fyllingu tímans og yfirgáfu svo Snæfjallaströnd að morgni.
Þakkir
Ég get ekki annað en lokið þessum pistli með þökkum til allra þeirra sem gerðu þetta ævintýri mögulegt og miklu skemmtilegra en það hefði annars orðið. Í þeim hópi eru auðvitað þessir 5 frábæru hlaupafélagar, Þórður á Laugalandi sem lánaði mér gervihnattasíma öryggisins vegna, Friðrik og Sigurrós í Grunnavík sem sáu okkur fyrir frábærum miðdegisverði, Lydía og Kristján á Dynjanda sem hresstu okkur virkilega vel við fyrir síðasta og erfiðasta spölinn, hinir og þessir sem gaukuðu að mér góðum ráðum og fróðleik um leiðina, og síðast en ekki síst Björk sem hefur stutt mig og hvatt í sérvisku minni árum og áratugum saman, auk þess að sinna okkur öllum þennan dag með þeim ágætum sem raun bar vitni. Svo er heldur ekki hægt annað en þakka forsjóninni, hver sem hún annars er, fyrir að þetta skyldi allt saman ganga áfallalaust fyrir sig. Það er hvorki sjálfsagt að hafa heilsu til að stunda svona áhugamál, né að komast heill frá því.

Sunnudagsmorgunn á Snæfjallaströnd. Snæfjallahringurinn að baki og allt tilbúið til brottfarar. F.v.: Fríða, Sævar, Bryndís og Björk.
Filed under: Hlaup | Tagged: Dalsheiði, fjallvegahlaup, Snæfjallaheiði, Snjáfjallahringur, Staðarheiði | 4 Comments »