• Heimsóknir

    • 119.009 hits
  • október 2011
    S M F V F F S
     1
    2345678
    9101112131415
    16171819202122
    23242526272829
    3031  

  • Nýlegar færslur

  • Færslusafn

Lægri virðisaukaskatt á umhverfisvænar vörur

Posted on 31.10.2011 by stefangisla

Evrópuþingið vill að umhverfisvænar vörur beri lægri virðisaukaskatt en aðrar vörur, en ályktun þessa efnis var samþykkt í þinginu 13. október sl. með 521 atkvæði gegn 50. Þess er að vænta að þessi nýja áhersla verði tekin upp í Áætlun ESB um framtíð virðisaukaskatts, sem ætlað er að líta dagsins ljós fyrir árslok.

Íslendingar hafa löngum verið eftirbátar nágrannalandanna í umhverfismálum. Hér gegnir þó öðru máli, því að í tillögum nefndar Alþingis um eflingu græns hagkerfis sem kynntar voru í lok september, segir m.a.: „Við endurskoðun laga um virðisaukaskatt verði vörur og þjónusta með vottuð umhverfismerki, svo og lífrænt vottaðar vörur, settar í lægra virðisaukaskattsþrep en aðrar vörur til sömu nota“, (Tillaga nr. 30).

Kannski eru bara bjartir tímar framundan! 🙂

(Sjá frétt á heimasíðu Evrópuþingsins 13. okt sl).

Filed under: Sjálfbær þróun, Stjórnmál, Umhverfismál | Leave a comment »

Hvers vegna umhverfisvottun?

Posted on 29.10.2011 by stefangisla

Umhverfisvottun vöru tryggir að umrædd vara sé umhverfisvænni en flestar aðrar vörur til sömu nota. Hins vegar getur vel verið að einhver tiltekin óvottuð vara sé enn umhverfisvænni. Vandinn er bara sá að það er engin leið að vera viss um það, þegar yfirlýsingar framleiðandans eru eina sönnunargagnið.

Óskoðaður bíll
Setjum sem svo að ég ætli að kaupa notaðan bíl. Ég finn einn alveg ljómandi vel útlítandi og lítið ekinn á viðráðanlegu verði. Eini gallinn er sá að það stendur „10“ á skoðunarmiðanum, sem þýðir í reynd að bíllinn er óskoðaður, (því að núna er jú árið 2011). Þetta er nóg ástæða fyrir mig til að kaupa ekki bílinn, og það þrátt fyrir að seljandinn segi mér að bíllinn sé í alveg fullkomnu lagi, jafnvel betra lagi en hann þurfi að vera. Það sé bara orðið svo dýrt að fara með bíla í skoðun að hann hafi valið að sjá um þann þátt sjálfur. Og jafnvel þótt mér sýnist seljandinn vera vænsti maður og bíllinn fljótt á litið í toppstandi, þá kaupi ég hann samt ekki. Það getur vel verið að seljandinn sé að segja satt. En ég get ekki verið viss um það, af því að mig vantar staðfestingu þriðja aðila á sannsöglinni. Til þess er skoðunarmiðinn.

Svanurinn, umhverfismerki Norðurlandanna

Umhverfismerki
Umhverfismerki á vöru er að flestu leyti sambærilegt við skoðunarmiða á bíl. Það getur vel verið að ómerkt vara sé „rosalega umhverfisvæn“, en ég get ekki verið viss um það nema einhver annar en framleiðandinn staðfesti það, sem sagt einhver óháður þriðji aðili. Að vísu er samanburðurinn við skoðunarmiðann gallaður að því leyti, að bílaskoðun er lögbundin en umhverfismerking ekki.
 
Mjög umhverfisvæn!
Ég hef oft spurt um umhverfislegt ágæti tiltekinnar vöru sem ekki er umhverfisvottuð – og hef alltaf fengið það svar að varan sé mjög umhverfisvæn. Því hafa svo fylgt alls konar útskýringar og röksemdir. Stundum held ég áfram og spyr hvers vegna hún sé þá ekki vottuð. Svörin við því má í grófum dráttum flokka í þrennt: Stundum er sagt að varan sé í rauninni vottuð og að það sé hægt að senda mér upplýsingar um það í tölvupósti. Svo þegar tölvupósturinn kemur, þá snýst hann um eitthvað annað, oftast um einhvers konar vottun á gæða- eða umhverfisstjórnunarkerfi framleiðandans. Stundum er sagt að vottunin sé bara svo dýr að það borgi sig ekki að vera með hana, enda geri framleiðandinn hvort sem er miklu meiri kröfur en hin og þessi vottunarkerfi. Og stundum er mér ekki svarað.

Grænþvottur
Grænþvottur nefnist það þegar t.d framleiðandi vöru reynir að láta líta út fyrir að hún sé „grænni“ (þ.e. umhverfisvænni) en hún er. Á umbúðum vörunnar er þá oft að finna heimatilbúin græn merki eða óstaðfestar staðhæfingar um umhverfislegt ágæti vörunnar, sem er þá gjarnan sögð vera „umhverfisvæn“, „visthæf“, „all natural“ og þar fram eftir götunum. Stundum ganga menn meira að segja svo langt að nota í óleyfi hugtök sem hafa tiltekna lögvarða merkingu. Þetta á við þegar vara er sögð „lífræn“ án þess að sú fullyrðing sé studd með viðurkenndu merki sem vottar lífrænan uppruna. Í andránni man ég eftir þremur nýlegum dæmum um slíkt í íslenskum búðarhillum.

Lokaorð
Kannski skrifa ég eitthvað meira um grænþvott við tækifæri, tilgreini mismunandi tilbrigði eða aðferðir við grænþvott og nefni jafnvel raunveruleg dæmi. En svarið við spurningunni um mikilvægi umhverfisvottunar er í stuttu máli þetta: Umhverfisvottun er staðfesting þriðja aðila á gæðum og umhverfislegu ágæti tiltekinnar vöru eða þjónustu – og um leið staðfesting á því að upplýsingar um þetta ágæti séu réttar. Ef þessa staðfestingu vantar er erfitt að þekkja hið sanna í heimi þar sem „flestir ljúga“, svo vitnað sé í vísu Páls Ólafssonar sem greina má á myndinni fremst í þessum pistli.

Filed under: Sjálfbær þróun, Umhverfismál | 1 Comment »

Af hálfu haustmaraþoni

Posted on 23.10.2011 by stefangisla

Í gærmorgun hljóp ég hálft haustmaraþon Félags maraþonhlaupara (FM). Ætlaði reyndar upphaflega í heilt, en mikið annríki í september kom í veg fyrir að ég gæti lagt inn nógu marga kílómetra til að eiga innistæðu fyrir skikkanlegu maraþonhlaupi. Lét því hálft nægja. Reyndar var innistæðan fyrir því ekkert alltof mikil heldur í kílómetrum talið, því að á þeim 8 vikum sem liðnar voru frá Reykjavíkurmaraþoni hafði ég ekki hlaupið nema 35 km á viku að meðaltali, sem dugar að mínu mati ekki til að viðhalda hlaupaforminu, hvað þá styrkja það. En magnið segir ekki allt. Æfingar síðustu þriggja vikna voru vel ígrundaðar – og það hefur líka sitt að segja.

Ágætis byrjun
Ég var frekar vel upplagður í gærmorgun, en gerði mér þó engar grillur um stórfenglegan árangur. Vissi samt að ég yrði spældur ef ég næði ekki að klára undir 1:35 klst. Veðrið var frekar hagstætt, reyndar dálítið drjúg austan gola, en þurrt að mestu og ekki svo mjög kalt, líklega 6°C. Var samt í síðum buxum og langermastakk. Var ákveðinn í að fara ekki of hratt af stað. Stefndi að því að vera á 4:20 mín/km til að byrja með og halda aftur af mér ef mig langaði til að bæta í. Gekk allvel að fylgja þessu, svona eftir á að hyggja. Leist reyndar ekki á blikuna þegar klukkan sýndi rúmar 9 mín við 2 km merkið, en svo áttaði ég mig á því að þetta merki hlaut að vera á vitlausum stað, líklega um 2,1 km frá rásmarkinu. Tók öllum millitímum með fyrirvara eftir það. Endurreiknaði svo allt hlaupið eftir að heim var komið.

Stífir kálfar
Í raun réttri var millitíminn nákvæmlega 8:40 eftir 2 km, sem sagt alveg á áætlun. Á þriðja kílómetranum byrjaði ég að stífna í kálfunum, mér til lítillar skemmtunar. Þessi stirðleiki hefur verið að angra mig í síðustu keppnishlaupum. Á sjálfsagt upptök í slöppum vöðvum í baki og mjöðmum. Því verður kippt í lag á næstu vikum. En þetta angraði mig alla vega næstu kílómetrana. Bjóst við að ástandið myndi skána áður en langt um liði, því að þannig er reynslan. Það gekk eftir og þegar komið var vestur í Nauthólsvík var líðanin orðin prýðileg. Þá voru 7 km að baki og leiðréttur millitími 30:32 mín, eða 4:22 mín/km, sem var alveg í góðu lagi.

Margra kílómetra vellíðan
Næstu kílómetra leið mér vel, reyndar marga næstu kílómetra, meira að segja alla kílómetrana sem eftir voru. Hafði séð Sigurbjörgu Eðvarðsdóttur á undan mér næstum frá upphafi. Framan af var millibilið svo sem 50 m, en jókst svo smám saman á meðan kálfarnir voru að angra mig og var komið í 150 m eða svo þegar mest var. Eftir Nauthólsvík fór bilið smám saman að minnka aftur.

10 km að baki
Eftir 10 km var leiðréttur millitími 43:31 mín, eða 4:21 mín/km. Var vel sáttur við það. Og um það leyti var ég líka farinn að mæta fyrstu hlaupurunum sem voru búnir að snúa við og komnir áleiðis til baka. Ingvar frændi minn var með þeim fyrstu í þeim hópi, greinilega á mjög góðri siglingu.

Leikur að markmiðum
Millitíminn á snúningspunktinum var 46:16 mín; helmingur hlaupsins að baki og helmingur eftir. Með því að halda sama hraða á seinni helmingnum þýddi þetta 1:32:32 klst, þ.e.a.s. 6 sek. bætingu á persónumetinu frá því á Akranesi í fyrra. En ég vissi svo sem að það væri ekki raunhæft, annars vegar vegna þess að vindurinn myndi verða heldur í fangið á bakaleiðinni – og hins vegar vegna þess að til þess hefði ég einfaldlega þurft að vera í betri æfingu. Ef ekkert færi úrskeiðis átti ég hins vegar að ráða vel við markmiðið um 1:35 klst. Svo var líka hægt að bæta við því markmiði að vera undir 1:34:51 og ná þannig næstbesta tímanum mínum frá upphafi. Betra væri samt að vera undir 1:34:38, sem var millitíminn í Reykjavíkurmaraþoninu í sumar, þegar hugurinn bar mig hálfa leið en ekki mikið lengra.

Ágætis framhald
Ég var svolítið þungur á mér fyrst eftir snúninginn. Bæði fann ég vel fyrir vindinum í fangið, og eins sækir oft á mig einhver þreyta í upphafi seinni hálfleiks. Það er náttúrulega bara andlegt. En ég náði fljótt taktinum á nýjan leik, seig fram úr fleiri og fleiri hlaupurum smátt og smátt og sá Sigurbjörgu enn á undan mér, varla þó meira en 50 m.

Andlegt ástand allgott
Tíminn leið frekar hratt á bakaleiðinni og kílómetrakeilurnar birtust hver af annarri. Svoleiðis á það að vera, en auðvitað er þetta líka bara andlegt. Hraðinn á bakaleiðinni var eftir á að hyggja nokkru minni en á vesturleiðinni, enda vindurinn lúmskur á köflum. Leiðréttur millitími eftir 15 km var 1:05:54 klst., sem þýddi að síðustu 5 km voru um 40 sek hægari en tveir þeir fyrstu (22:23 mín í stað 21:45).

Þáttur Sigurbjargar og Halldórs
Ég fór fram úr Sigurbjörgu í Nauthólsvíkinni þegar u.þ.b. 14 km voru að baki og neðan við Fossvogskirkjugarðinn náði ég líka Halldóri S. Halldórssyni, hlaupafélaga mínum úr Þrístrendingi sl. sumar. Um svipað leyti var Sigurbjörg aftur mætt, og eftir þetta vorum við þrjú ýmist rétt á undan eða rétt á eftir hvert öðru. Svoleiðis samvera hjálpar manni töluvert á hlaupum, sérstaklega þegar maður er tekinn að lýjast. Ætli það minnki ekki sjálfsvorkunnina að vita af fólki í kringum sig sem er að fást við það nákvæmlega sama.

Ágætis endir
Fossvogurinn var frekar hægur í mótvindinum, en annars leið mér bara prýðilega og fann lítið fyrir þreytu. Var orðinn nokkuð viss um að markmiðið um 1:35 klst. væri í höfn og setti mér því nýtt markmið um að komast undir 1:34 klst. Leiðréttur millitími eftir 20 km var 1:28:49 klst. Eftir það átti nú ekki að vera mikill vandi að ljúka verkinu á 5 mín. Það gekk eftir og vel það, enda átti ég nóg eftir í góðan endasprett frá undirgöngunum undir Reykjanesbrautina og í markið. Tilsýndar sýndist mér markklukkan vera að smella í 1:34 þegar ég kom auga á hana, en sá svo að það voru bara 1:33. Ég var því býsna kátur þegar ég kom í markið á 1:33:16, sem er næstbesti tíminn minn í hálfu maraþoni til þessa.

Þetta á að vera gaman – og það var það
Í þessu hlaupi gekk í rauninni allt upp. Ég setti mér markmið um tíma, sem gekk vel að ná, seinni helmingur hlaupsins var ekki lakari en sá fyrri (að vísu 44 sek hægari, en ég held að vindurinn hafi tekið meira í en það) – og svo leið mér vel hér um bil allt hlaupið. Þetta á að vera gaman – og það var það. Og ekki spillti fyrir að hitta allt þetta bráðskemmtilega fólk sem ýmist tók þátt í hlaupinu eða hvatti hlauparana til dáða.

Margt breytt frá haustinu 1974
Svona til að hafa tölfræðina á hreinu, þá var þetta 10. hálfmaraþonhlaupið mitt á þessum rúmlega 26 árum sem liðin eru síðan ég ferill minn sem hálfmaraþonhlaupara hófst með þátttöku í Reykjavíkurmaraþoninu 1985. Þá hljóp ég á 1:43:43 klst. Eðlilega hefur mér farið talsvert fram síðan, enda orðinn næstum helmingi eldri. Já, og árangurinn í gær dugði mér í 30. sætið af 160 hlaupurum og í 2. sætið meðal 12 karla á sextugsaldri. Mikið er nú annars gaman að sjá allan þann fjölda sem tekur þátt í almenningshlaupum nú til dags. Það hefur margt breyst síðan haustið 1974 þegar menn settu sér það markmið að 10 Íslendingar skyldu hlaupa 10 km það árið. Minnir reyndar að þeir hafi orðið samtals 11.

Næstu verkefni
Nú er keppnistímabili ársins lokið, ef frá eru talin vetrarhlaup sem mér getur dottið í hug að bregða mér í ef ég á leið framhjá. Ætli næsta stóra hlaup verði ekki bara vormaraþon FM í lok apríl á vori komanda. Æfingaáætlunin þangað til er í grófum drátttum þannig, að ég reikna með að hlaupa frekar lítið til áramóta, kannski svona 35-40 km á viku. Hins vegar verður einhver tími notaður í styrktaræfingar og sprettæfingar á þægilegum hraða. Eftir áramót býst ég svo við að auka skammtinn smám saman, þannig að ég verði komin upp í 70 km á viku í byrjun apríl. Nú á ekki að toppa of snemma, eins og gerði líklega síðasta vor. Að öðru leyti læt ég umfjöllun um markmið næsta árs bíða betri tíma. Þar verður sitthvað spennandi á dagskrá, allt þó innanlands.

Filed under: Hlaup | 1 Comment »

Verða Vaðlaheiðargöngin sjálfbær?

Posted on 20.10.2011 by stefangisla

Sjálfbær göng???

Í viðtali í hádegisfréttum RÚV fyrir stundu sagðist Guðfríður Lilja Grétarsdóttir, formaður umhverfis- og samgöngunefndar Alþingis, vilja vera sannfærð um að Vaðlaheiðargöng verði sjálfbær, áður en ráðist er í framkvæmdina. Þetta gleður mig í sjálfu sér, en hins vegar fæ ég ekki betur séð en að þessi yfirlýsing sé eitt dæmi af mörgum um misnotkun á orðinu „sjálfbær“. Það gleður mig ekki.

Það að eitthvert fyrirbæri sé sjálfbært þýðir að það styðji meira við sjálfbæra þróun en önnur sambærileg fyrirbæri. Og sjálfbær þróun er „þróun sem mætir þörfum nútímans án þess að skerða möguleika komandi kynslóða á að mæta þörfum sínum“, svo vitnað sé í skilgreiningu Brundtlandnefndarinnar frá 1987. Sjálfbær þróun byggir á samþættingu umhverfislegra, efnahagslegra og félagslegra þátta, og á jafnrétti milli kynslóða og milli heimshluta. Það er því í raun afbökun á hugtakinu að halda því fram að eitthvert fyrirbæri sé „sjálfbært“ nema að umhverfislegar, efnahagslegar og félagslegar hliðar þess hafi allar verið skoðaðar í samhengi, og að fyrirbærið sé að þeirri skoðun lokinni talið ásættanlegt með tilliti til allra þessara þriggja þátta.

Mér skildist á viðtalinu við Guðfríði Lilju að umrædd „sjálfbærni“ Vaðlaheiðarganga snerist eingöngu um efnahagslega þáttinn. Þarna hefði því farið betur á því að tala um að göngin þyrftu að „standa undir sér fjárhagslega“, vera „þjóðhagslega hagkvæm“, eða eitthvað í þá veru. Það getur svo sem vel verið að þessi göng séu mjög í anda sjálfbærrar þróunar og hafi jákvæð áhrif til langs tíma, jafnt á vistkerfi, hagkerfi og samfélag. Séu menn sannfærðir um það er rökrétt að tala um sjálfbærni ganganna, en annars ekki.

Eins og ég nefndi í upphafi er hér á ferð eitt dæmi af mörgum um misnotkun sjálfbærnihugtaksins. En hér heggur eiginlega sá sem hlífa skyldi. Umhverfis- og samgöngunefnd Alþingis þarf flestum öðrum fremur að temja sér sómasamlega umgengni við hugtök á sviði umhverfismála og sjálfbærrar þróunar.

Filed under: Málfar, Sjálfbær þróun | 2 Comments »

Smábörn þurfa heilbrigt umhverfi

Posted on 8.10.2011 by stefangisla

Notið svansmerktar blautþerrur, þvoið ný föt fyrir notkun, sleppið því að lita á ykkur hárið og forðist þvottaefni með ilmefnum. Þetta ættu nýbakaðir foreldrar og þungaðar konur að hafa í huga, en þessi góðu ráð eru meðal þeirra sem finna má í nýjum bæklingi frá dönsku upplýsingamiðstöðinni um umhverfi og heilsu, sem kom út á dögunum.

Í daglegu umhverfi okkar er að finna mikið af alls konar efnum, sem geta verið skaðleg umhverfi og heilsu. Oft eru þetta efni sem bætt er í neytendavörur til að gefa þeim ákjósanlega áferð eða lykt, eða til þess að halda bakteríugróðri í skefjum, gera vöruna síður eldfima o.s.frv. Vörur sem eru sérstaklega ætlaðar smábörnum eru engin undantekning hvað þetta varðar. Lítil börn eru viðkvæmari en annað fólk fyrir efnum af þessu tagi, og óhófleg návist við þau getur aukið líkurnar á ofnæmi, ófrjósemi, krabbameini og öðrum kvillum síðar á lífsleiðinni. Þess vegna er mikilvægt að reyna að verja börnin eftir bestu getu. En foreldrum er vandi á höndum í þessu fyrirbyggjandi starfi, því að efnin leynast víða og upplýsingar um þau eru ekki alltaf aðgengilegar eða skiljanlegar.

Til þess að auðvelda foreldrum að búa börnunum sínum heilbrigt umhverfi hefur danska upplýsingamiðstöðin um umhverfi og heilsu (IMS) tekið saman bækling með yfirskriftinni Ren information om kemiske stoffer i produkter til gravide og små børn. Í bæklingnum eru m.a. góð ráð um brjóstagjöf, umhirðu smábarna og mæðra, snuð og pela, mat, bleyjur, leikföng, föt, inniloft og svefnaðstæður, svo eitthvað sé nefnt.

Hægt er að nálgast bæklinginn á heimasíðu IMS, forbrugerkemi.dk. Íslenskir foreldrar ættu að geta haft mikið gagn af þessu framtaki, enda flestir vel læsir á dönsku eftir 7 vetra dönskunám.
🙂

Bæklingur IMS um efni í vörum fyrir þungaðar konur og smábörn. (Smellið á myndina til að sækja pdf-útgáfu. Einnig er hægt að fletta bæklingunum á skjánum (sjá tengil ofar á þessari síðu)).

Filed under: Heilsa, Sjálfbær þróun, Umhverfismál | 1 Comment »

Grænt vor í dönskum stjórnmálum

Posted on 5.10.2011 by stefangisla

Grænt vor virðist vera að renna upp í dönskum stjórnmálum. Í málefnasáttmála ríkisstjórnarinnar sem tók við völdum þar í landi sl. mánudag, er lögð gríðarleg áhersla á umhverfismál og þau tækifæri sem þar leynast til að auka atvinnu og bæta samfélagið. Þetta endurspeglast m.a. í orðum Ídu Auken, sem tók við ráðuneyti umhverfismála í Danmörku sl. mánudag: „Það mikilvægasta er að gera Danmörku aftur að grænu landi. Við eigum að vera það land í heiminum sem sýnir að atvinnutækifæri felast í því að leita lausna á umhverfismálum.“

 Málefnasáttmáli dönsku ríkisstjórnarinnar er 80 bls. að stærð, eða nánar tiltekið 72 ef titilsíður og saurblöð eru undanskilin. Þessar síður hafa að geyma ítarlegar lýsingar á helstu markmiðum og verkefnum stjórnarinnar næstu misserin. Titill sáttmálans er Et Danmark der står sammen, sem segir út af fyrir sig nokkuð um andann í plagginu. Af þessum 72 bls. er fjallað sérstaklega um áherslur í umhverfismálum á 8 síðum undir yfirskriftinni Grøn omstilling, auk þess sem umhverfisáherslan fléttast með ýmsu móti inn í aðra kafla sáttmálans.

Af einstökum áhersluatriðum og áformum sem kynnt eru í græna kaflanum má nefna eftirfarandi:

  • Með því að ganga á undan með metnaðarfull markmið og metnaðarfulla áætlun, tryggjum við grænt hagkerfi og atvinnuþróun og undirbúum Danmörku fyrir framtíð, þar sem öll orka er endurnýjanleg.
  • Með uppstokkun skatta og gjalda á að hvetja til grænnar hugsunar og vistvænna innkaupa.
  • Loftslagsvandann ber að taka alvarlega og nota hann sem lyftistöng fyrir nýsköpun, atvinnusköpun, aukinn útflutning grænnar tækni, aukna færni vinnuafls og aukna þátttöku sveitarfélaga og almennings í umbreytingunni.
  • Öll orkunotkun í Danmörku á að vera af endurnýjanlegum uppruna árið 2050. Mæta á allri þörf fyrir rafmagn og hita með endurnýjanlegri orku árið 2035. Hætt verður að nota kol í dönskum orkuverum og olíukynding verður aflögð í síðasta lagi 2030. Þessum markmiðum á að ná með öflugu átaki frá fyrsta degi.
  • Markmið ríkisstjórnarinnar er að losun Danmerkur á gróðurhúsalofttegundum dragist saman um 40% fyrir árið 2020 miðað við 1990. Árið 2012 mun ríkisstjórnin leggja fram loftslagsáætlun sem miðar að þessu markmiði, og þar sem sett verða ákveðin markmið fyrir samdrátt í losun í greinum sem ekki falla undir ákæði um losunarkvóta.
  • Helmingur af almennri raforkunotkun Danmerkur á að koma frá vindorku árið 2020.
  • Vinna skal heildaráætlun um uppsetningu snjallneta í dönsku raforkukerfi.
  • Innan ESB mun ríkisstjórnin beita sér fyrir því að sett verði bindandi markmið um orkusparnað og endurnýjanlega orku – einnig eftir árið 2020 – og að markmið ESB um samdrátt í losun koltvísýrings árið 2020 verið hækkað úr 20% í 30%.
  • Á alþjóðlegum vettvangi mun Danmörk beita sér markvisst fyrir metnaðarfullum og bindandi loftslagssáttmála.
  • Ríkisstjórnin hefur það að markmið að gera Danmörku óháða jarðefnaeldsneyti. Þess vegna á ný samgöngustefna að flétta saman knýjandi viðfangsefni varðandi innviði og umhverfismál.
  • Það á að vera góður valkostur fyrir sem flesta að nota almenningssamgöngur og það á að vera ódýrara að kaupa sparneytinn bíl.
  • Það er líka brýnt að koma stærri hluta flutninga á lestir og skip.
  • Ríkisstjórnin mun leggja fram tillögu um gjaldtökusvæði í miðborg Kaupmannahafnar í þeim tilgangi að draga úr umferðarteppum. Tekjum af þessu, sem ætla má að nemi um 2 milljörðum danskra króna,  verði varið til gera almenningssamgöngur á svæðinu betri og ódýrari. Gjaldtakan mun draga úr bílaumferð, tryggja betra flæði á vegunum og spara tíma fyrir almenning og fyrirtæki, sem annars væri eytt í biðröðum. Auk þess mun gjaldtakan draga úr loftmengun og neikvæðum áhrifum umferðar á heilsu.
  • Ríkisstjórnin mun tryggja að áfram verði til reiðhjólasjóðir, sem sveitarfélög geti sótt í til að fjármagna verkefni í þágu hjólreiða.
  • Ríkisstjórnin mun nýta möguleikann til að nota hluta af landbúnaðarstyrkjum ESB til náttúrutengdra verkefna, þ.á.m. einnig lífrænnar ræktunar.
  • Ríkisstjórnin vill tryggja sjálfbæra þróun í landbúnaði í Danmörku, sem dregur úr loftslagsáhrifum og styður við náttúru og líffræðilega fjölbreytni.
  • Ríkisstjórnin lítur svo á að verksmiðjubúskapur skuli lúta sömu reglum og annar iðnaður.
  • Markmiðið um að tvöfalda lífræna ræktun frá 2007 til 2020 næst ekki að óbreyttu. Ríkisstjórnin mun grípa til aðgerða sem duga að minnsta kosti til að ná þessu markmiði.
  • Græn umbreyting í landbúnaði er algjör nauðsyn.
  • Ríkisstjórnin mun setja í gang verkefni til að þróa hreinni tækni til að skipta út hættulegum efnum í vörum.
  • Styrkja þarf stöðu Efnaeftirlitsins og Danmerkur sem frumkvöðla í rannsóknum á hanastélsáhrifum kemískra efna.
  • Innan ESB mun ríkisstjórnin beita sér sérstaklega fyrir því að hormónatruflandi efni verði tekin úr notkun.
  • Ríkisstjórnin mun sjá til þess að öll sveitarfélög vinni aðgerðaáætlun um aðlögun að loftslagsbreytingum innan tveggja ára.
  • Ríkisstjórnin mun útbúa nýja og bindandi áætlun um sjálfbæra þróun með föstum markmiðum, tímasetningum og tilheyrandi mælikvörðum og vöktun.
  • Innleiða skal nýjar leiðbeiningar um útreikning á félagshagfræðilegri hagkvæmni verkefna á sviði umhverfis- og orkumála.
  • Fjarlægja skal hindranir sem koma í veg fyrir samstarf sveitarfélaga á sviði umhverfismála og náttúruverndar.

Rauði þráðurinn í málefnasáttmálanum er í raun sá að Danir ætli að komast út úr kreppunni og búa sig undir framtíðina með því að horfa á heildarmyndina og vinna saman að umbreytingu sem gerir Danmörku að grænu hagkerfi. Danmörk á að verða grænt þekkingar- og framleiðslusamfélag.

Þessi mikla græna áhersla er ekki síst áhugaverð í ljósi þess að Danir taka við formennsku í Evrópusambandinu 1. janúar 2012. Það tækifæri vill nýja ríkisstjórnin nota til að setja grænar áherslur og sjálfbæran vöxt efst á dagskrána með sérstöku tilliti til yfirvofandi kreppu í efnahags- og loftslagsmálum. Jafnframt er ætlunin að tryggja að Evrópa eigi sterka rödd í alþjóðlegum samningaviðræðum um loftslagsmál og á heimsráðstefnunni Ríó+20 í Brasilíu á komandi vori

Það verður spennandi að sjá hverju Helle Thorning-Schmidt, Ida Auken og félagar þeirra í dönsku ríkisstjórninni fá áorkað í umhverfismálum heima fyrir, á evrópskum vettvangi og á heimsvísu á næstu mánuðum og misserum. Vorið er komið. Nú er bara að vona að sumarið verði gott!

Til hamingju Danmörk! Gangi þér allt í haginn!

(Þessi pistill hefur að geyma lauslega þýddar glefsur úr málefnasamningi ríkisstjórnar Helle Thorning-Schmidt. Einnig var örlítið stuðst við frétt á heimasíðu RÚV 3. október sl.).

Filed under: Sjálfbær þróun, Stjórnmál, Umhverfismál | 1 Comment »

Fyrstu Svansmerktu íbúðirnar afhentar

Posted on 4.10.2011 by stefangisla

Fyrr í haust voru fyrstu svansmerktu blokkaríbúðirnar teknar í notkun í Svíþjóð, en þetta eru jafnframt fyrstu íbúðir sinnar tegundar á Norðurlöndunum (og þar með í heiminum öllum). Hins vegar er nokkuð síðan fyrstu svansmerktu einbýlin litu dagsins ljós.

Þessar fyrstu svansmerktu blokkaríbúðir er að finna í Stokkhólmi og Gautaborg. Í Stokkhólmi eru 36 eignaríbúðir komnar í notkun, en bara ein leiguíbúð í Gautaborg. Þar eru hins vegar 98 slíkar í byggingu. Allt er þetta bara byrjunin, því að á næstu misserum er stefnt að því að byggja 3-4000 svansmerktrar íbúðir í Stokkhólmi, Gautaborg og Malmö.

Svansmerktar blokkaríbúðir eru engar venjulegar blokkaríbúðir, meðal annars vegna þess að öll byggingarefni eru valin með það fyrir augum að þau valdi sem minnstu álagi á umhverfið og heilsuna. Allt tréverk er upprunnið í sjálfbærri skógrækt, fúgan á milli flísanna á baðinu er eins umhverfisvæn og kostur er, og útgufun kemískra efna er lítil sem engin, svo dæmi séu tekin. Auk þess er orkunotkunin í lágmarki og inniloftið með því besta sem gerist. Þannig þarf svansmerkt íbúð um 25% minni orku en gerð er krafa um í reglugerðum, og öll íverurými þurfa að uppfylla strangar kröfur um aðgang að frísku lofti.

Sjálfsagt verður enn nokkur bið á því að fyrstu svansmerktu íbúðirnar rísi á Íslandi, enda nóg af ómerktum íbúðum til reiðu í andránni.

Þeir sem vilja fræðast meira um svansmerktar íbúðir geta t.d. byrjað fróðleiksleitina á heimasíðu Svansins í Danmörku þar sem birt var frétt um málið 30. september sl. Svo er líka hægt að lesa frétt á heimasíðu sænsku ríkisstjórnarinnar 30. ágúst sl., en þar segir frá því þegar húsnæðisráðherrann Stefan Attefall afhenti lykil að fyrstu svansmerktu blokkaríbúðinni. Svo væri náttúrulega hægt að rekja feril málsins með því að lesa „Orð dagsins“ á heimasíðu Staðardagskrár 21 á Íslandi 22. desember 2009,  13. apríl 2007, 18. ágúst 2005, 14. júní 2005 og 22. apríl 2005, þ.e.a.s. ef umrædd orð væru ennþá aðgengileg á Netinu.

Filed under: Sjálfbær þróun, Umhverfismál | Leave a comment »

Lausnin á fæðuvanda mannkyns er smá og staðbundin

Posted on 3.10.2011 by stefangisla

Aðferðir hefðbundins landbúnaðar munu ekki duga til að fæða vaxandi fjölda jarðarbúa. Erfðabreytt ræktun mun heldur ekki gagnast neitt í þeim efnum. Vænlegasta leiðin er „agroecology“, eins og hugtakið er nefnt á enskri tungu, þ.e.a.s. landbúnaður sem líkir eftir náttúrulegum hringrásum vistkerfa. Með slíkum aðferðum verður uppskeran mest og jöfnust til lengri tíma litið, og bændur sjálfum sér nógir með aðföng. Þetta kemur fram í nýlegri samantekt á niðurstöðum 286 ræktunarverkefna í 57 löndum.

„Agroecology“
Með „agroecology“ er átt við landbúnað þar sem stuðlað er að náttúrulegu samspili jarðvegs, næringarefna, grastegunda, trjágróðurs og húsdýra, svo eitthvað sé nefnt, um leið og viðkomandi býli er gert minna háð aðföngum og ríkisstyrkjum. Ég hef ekki séð íslenska þýðingu á hugtakinu, en finnst sjálfum að nota mætti orð eins og „vistrækt“ eða „vistræktun“ í þessu sambandi. Einhverjir hafa reyndar notað þessi orð eins og þau væru samheiti við „vistmenningu“ (e. permaculture), sem gengur mun lengra. Þarna er hætta á hugtakaruglingi, og því mun ég nota enska heitið það sem eftir lifir af þessum pistli, eða þar til einhver nennir að rökræða við mig um viðeigandi íslenska þýðingu.

79% uppskeruaukning!
Olivier de Schutter, sérstakur sendiherra Mannréttindaráðs Sameinuðu þjóðanna á sviði matvælaréttinda, gerði samantektina sem hér er vísað til. Hún byggði sem fyrr segir á reynslunni sem fengist hefur úr 286 ræktunarverkefnum í anda „agroecology“. Í þessum verkefnum tókst að auka uppskeru um 79% að meðaltali. Auk þess kom í ljós að þol gagnvart loftslagsbreytingum jókst um leið og stuðlað var að viðhaldi líffræðilegrar fjölbreytni.

Nærtækar og ódýrar lausnir
Helstu niðurstöður úr samantekt Oliviers voru teknar saman í vikulegu fréttabréfi Umhverfisdeildar Evrópusambandsins (DG Environment) 8. september sl. Þar eru nefnd góð dæmi frá Kenýa og Zambíu, þar sem árangurinn byggðist m.a. á því að verja plöntur fyrir plágum með því að sá fráhrindandi plöntum í nágrenninu. Með þessu móti tókst að tvöfalda maísuppskeru og auka jafnframt nyt í kúm, því að aukagróðurinn nýttist sem skepnufóður. Einnig hefur gefist vel að sá niturbindandi tegundum. Ekkert af þessu telst til nýjunga, enda eru lausnir á vandamálum oft nærtækari en menn vilja vera láta.

Innviðir og menntun
Lausnin á fæðuvanda heimsins felst sem sagt ekki í því að fjárfesta í nýrri tækni stórfyrirtækja, hvort sem hún heitir erfðatækni eða eitthvað annað. Þvert á móti felst lausnin í bættum innviðum og menntun bænda til sjálfbærni. Hið opinbera þarf að fjárfesta í innviðunum og auðvelda bændum að miðla af reynslu sinni og þekkingu til annarra bænda sem skemmra eru á veg komnir. Fjárfestingin mun skila sér í auknum skatttekjum og minnkandi þörf fyrir styrki af ýmsu tagi.

Einhver hlýtur samt að tapa á þessu!
Á sínum tíma var Íslendingum talin trú um að til væri kerfi þar sem allir græddu og enginn tapaði. Sú var þó ekki raunin, og sú er ekki heldur raunin í því máli sem hér um ræðir. Vissulega munu bændur komast mun betur af en nú er, og sama mun gilda um samfélögin, bæði á landsvísu og heimafyrir. Og sama mun gilda um mannkynið í heild. Þeir sem tapa eru stórfyrirtækin sem hafa hag af því að bændur séu háðir þeim með aðföng, hvort sem um er að ræða fræ (erfðabreytt eður ei), tilbúinn áburð, varnarefni eða eitthvað annað.

Niðurstaða
Lausnin á fæðuvanda mannkyns er sem sagt til. Hún liggur í hinu smáa og í staðbundinni þekkingu!

(Þessi pistill er að hluta til byggður á frétt Science for Environment Policy 8. sept. sl. og að hluta á skýrslu Olivier de Schutter frá 17. des. 2010).

Filed under: Sjálfbær þróun, Umhverfismál | 4 Comments »

Lífræn ræktun skapar fleiri störf, meiri hagnað og betra umhverfi

Posted on 2.10.2011 by stefangisla

Um miðjan september birti Rodale-stofnunin í Pennsylvaníu í Bandaríkjunum nýjar niðurstöður úr rannsókn sem stofnunin hefur unnið að samfleytt í 30 ár. Í rannsókninni var lífrænn landbúnaður borinn saman við hefðbundinn landbúnað, bæði hvað varðar afkomu bænda og umhverfisáhrif. Niðurstöðurnar eru lífræna landbúnaðinum mjög í hag hvað báða þessa þætti varðar.

Helstu niðurstöður
Helstu niðurstöður rannsóknarinnar voru þessar:

  • Lífræn ræktun skilar jafnmikilli eða meiri uppskeru en hefðbundin ræktun.
  • Í þurrkatíð er uppskera í lífrænni ræktun mun meiri en í hefðbundinni ræktun.
  • Lífrænn landbúnaður byggir upp jarðveginn og stuðlar að sjálfbærni hans.
  • Orkunotkun er um 40% meiri í hefðbundnum landbúnaði en í lífrænum landbúnaði.
  • Losun gróðurhúsalofttegunda er um 55% meiri í hefðbundnum landbúnaði en í lífrænum landbúnaði.
  • Afkoma bænda í lífrænum landbúnaði er betri en annarra bænda.

Svipuð uppskera en meira þurrkþol
Bændur sem skipta yfir í lífræna ræktun mega búast við minni uppskeru á aðlögunartímabilinu, þ.e.a.s. fyrstu þrjú árin. Að þeim tíma liðnum er uppskeran í flestum tilvikum svipuð og í hefðbundnum landbúnaði samkvæmt niðurstöðum Rodale. Hins vegar virðast akrar í lífrænni ræktun þola þurrk mun betur en akrar í hefðbundinni ræktun. Við slíkar aðstæður var uppskeran í lífrænu ræktuninni 31% meiri en í þeirri hefðbundnu. Að þessu leyti kom lífræna ræktunin einnig betur út en ræktun þar sem notuðu voru erfðabreytt þurrkþolin afbrigði. Þar var uppskerumunurinn 6,7-13,3%, lífrænu ræktuninni í hag.

Betri vatnsbúskapur
Þessi mikli uppskerumunur í þurrkum kann að tengjast getu jarðvegs til að taka við og halda í sér vatni, en rannsóknin leiddi í ljós að jarðvegur í lífrænni ræktun tekur við 15-20% meira vatni en jarðvegur í hefðbundinni ræktun. Þetta þýðir að stærri hluti regnvatns skilar sér niður í vatnsforðabúrið í grunnvatninu í stað þess að skolast út í næsta skurð eða vatnsfall með tilheyrandi vatnsrofi.

Meiri hagnaður
Þegar afkoma bænda á 30 ára tímabili var borin saman, var lífræni landbúnaðurinn í yfirburðastöðu. Meðalhagnaður þar var 558 dollarar á ekru á ári, en aðeins 190 dollarar í hefðbundinni ræktun. Þessi mikli munur skýrist að hluta til af mun hærra söluverði lífrænt vottaðra afurða, en einnig reyndist kostnaður í lífrænni ræktun lægri. Svipað var uppi á tengingnum þegar lífræn ræktun var borin saman við ræktun erfðabreyttra plantna, en þar var afkoma bænda fremur bág. Það er í samræmi við aðrar svipaðar rannsóknir sem ná yfir skemmri tíma.

Heilbrigðari jarðvegur
Jarðvegur í lífrænni ræktun reyndist heilbrigðari en í hefðbundinni ræktun, en heilbrigði jarðvegs er m.a. mælt í kolefnisinnihaldi. Kolefnisinnihaldið fór heldur lækkandi með árunum í hefðbundinni ræktun, en hækkandi í lífrænni ræktun. Þetta er mikilvægt af ýmsum ástæðum, enda gegnir kolefni margþættu hlutverki í jarðvegi. Kolefnisríkur jarðvegur er næringarríkari en annar jarðvegur, binst þéttar saman, heldur jafnara hitastigi, skapar betri lífsskilyrði fyrir örverur, heldur í sér meira vatni og tryggir betri loftun.

Hagur í heimabyggð
Auk þess sem hér hefur verið talið, benda niðurstöðurnar frá Rodale til þess að lífrænn landbúnaður skapi um 30% fleiri störf en hefðbundinn landbúnaður. Stærri hluti teknanna í greininni nýtist því viðkomandi byggðarlagi í stað þess að fara í kaup á aðföngum. Staðhæfingin um meiri hagnað í yfirskrift þessa pistils gildir því líklega ekki um þá sem selja aðföng til landbúnaðar.

Niðurstöðurnar frá Rodale eru ekki þær einu sinnar tegundar, en þær hafa þó nokkra sérstöðu vegna þess hversu langt tímabil þær spanna.

(Þessi pistill er byggður á upplýsingum á heimasíðu Rodale Institute  og á umfjöllun Business Wire  og  The Star Phoenix).

Filed under: Sjálfbær þróun, Umhverfismál | Leave a comment »